دیباچه

نبود منابع مكتوب به زبان فارسی در زمینه بخش‌های عمده‌ای از فعالیت‌های گرافیك همواره یكی از چالش‌های پیش روی این هنر و از جمله موانع رشد اصولی و علمی آن در میان علاقه‌مندان بوده است. اگر چه گرافیك در چنددهه اخیر جایگاهی شایسته در ساختار دانشگاهی كشور یافته و شناخت عامه جامعه نسبت به محدوده عملكرد این فن افزایش پیدا كرده است، ولی تدوین كتب درسی و آموزشی در این رشته و غنی سازی آرشیو دانش مكتوب گرافیك، حركتی همسان با فراگیر شده آن نداشته و به استثناء چند موضوع محدود (همچون نشانه، صفحه‌ آرایی و بسته بندی) در دیگر شاخه‌های پرشمار این رشته، حركت‌ها كند و كم جلوه بوده‌اند.

از یك سو، اندك منابع در دسترس، هر كدام تنها پاسخگوی بخشی از نیازهای رو به فزونی دانشجویان، هنرجویان و علاقه‌مندان این رشته پرمخاطب بوده است و از دیگر سو با وجود گذشت بیش از سه دهه از ارائه رشته گرافیك در مقاطع كاردانی، كارشناسی و كارشناسی ارشد در مراكز آموزش عالی كشور و افزایش گستره حضور آكادمیك آن، همچنان در حسرت تدوین منابع لازم و ضروری در زمینه واحدهای تخصصی آن همچون «كارگاه گرافیك»، «گرافیك محیطی»، «نقد و تحلیل آثار گرافیك» و… هستیم.

1. نشانه:

عنصری بصری است كه به منظور معرفی یك موضوع (كالا، فعالیت و…) طراحی و ارائه می‌شود. به عبارت دیگر، نشانه، هویت بصری یك موضوع است.

نشانه جایگزین واژه‌هایی همچون آرم (با كاربرد بیشتر) و مارك است.

نشانه می‌تواند در قالب هر عنصر بصری جلوه‌گر شود ولی بطور مشخص به دو حالت كلی ارائه شود:

الف) نشانه‌های تصویری

ب) نشانه‌های نوشتاری

نشانه‌های تصویری، نشانه هایی هستند كه عنصر بصری به كار رفته در آنها، تصویر است. این تصویر می‌تواند یك گل، یك حیوان، یك نماد ملی، سنتی و… یا حتی تصویر نامشخص باشد (چگونگی این تصویر را مواردی مانند موضوع و عوامل جانبی تعیین می‌كنند). تصویر مورد استفاده در نشانه‌های تصویری در ارتباط با محدوده فعالیت‌ موضوع، چهار وضعیت ممكن دارد:

1) تصویر با موضوع ارتباط مستقیم دارد. برای مثال در صورتی كه برای یك شركت تولید خودرو نشانه‌ای طراحی می كنیم، از تصویر یك خودرو سود ببریم.

2) تصویر با موضوع ارتباط غیرمستقیم دارد. برای مثال در یك شركت هواپیمایی از تصویر یك پرنده استفاده كنیم.

3) تصویر مطلقاً‌ با موضوع ارتباط ندارد. برای نشانه یك شركت هواپیمایی از تصویر یك گل استفاده كنیم.

4) تصویر با موضوع از جنبه‌های فرعی ارتباط پیدا می‌كند. برای نمونه، چنانچه در مثال شمارة «3» بجای تصویر گل از تصویر از تصویر سرستون‌های تخت جمشید سود ببریم، اگر چه هر دو عنصر بصری ارتباطی با محدوده‌ فعالیت موضوع (فعالیت‌های هوایی) ندارند ولی تصاویر تخت جمشید در فرهنگ جامعه ایرانی ریشه دارد و نوعی از ارتباط فرهنگی را با مخاطب برقرار می كند.

بدیهی است مناسب‌ترین شیوة گزینش تصویر در نشانه در غالب موارد، گزینه شماره «1» و «2» هستند. اگر چه بكارگیری موارد «3» و «4» نیز قابل پیش‌بینی خواهند بود. نشانه های نوشتاری نیز نشانه هایی هستند كه عنصر بصری آنها حروف، نوشتار و اعداد هستند كه توام با یكدیگر و یا بصورت منفرد ارائه می‌شوند.

نشانه‌های نوشتاری خود به دو گونة كلی تقسیم می‌شوند:

1) لگو تایپ: نشانه هایی هستند كه نوشتار آنها براساس نام كامل موضوع است و با طراحی ویژه (و غالباً متفاوت از شكل حروف متداول) ارائه می‌شوند.

2) منو تایپ (منوگرام): نشانه‌هایی هستند كه نوشتار آنها حرف ابتدای نام موضوع است و با طراحی ویژه (متفاوت از شكل حروف متداول) ارائه می‌شوند. لازم به توضیح است بعضی از صاحب نظران معتقدند در صورتی كه نام موضوع دارای بیش از یك واژه باشد، طراحی بر اساس حروف آغازین واژگان موضوع نیز، منوگرام خواهد بود.